Circulair bouwproject in centrum Gent

Het Gentse team van Abscis Architecten kreeg de kans om een iconisch winkelpand in eigen stad onder handen te nemen. Samen met de eigenaar en de Stad Gent renoveerden ze het pand waar vroeger C&A gevestigd was, met drie gevels die uitgeven op de Veldstraat, Voldersstraat en Korte Meer. Ze kozen voor een circulaire aanpak, met onder andere een nieuwe verdieping in houtskelet en een multifunctionele indeling. We spraken met Arthur Van Cauwenberghe over hun visie voor dit project.

Voor mensen die nog nooit van jullie gehoord hebben, wie zijn jullie en welke projecten zetten jullie neer?

Abscis Architecten is een team van een veertigtal ontwerpers: (ir-)architecten, stedenbouwkundigen, landschaps- en interieurarchitecten. Ons bureau werd opgericht in 1988, in een woonhuis aan de Visserij in Gent, waarna het verder is gegroeid in een historisch pand in de Hoogpoort, schuin over het Stadhuis. In 2000 hebben we onze intrek genomen in het voormalige treinstation van Sint-Denijs-Westrem en op dit moment zijn we op zoek naar een nieuwe locatie in het bruisende centrum van Gent.

Hoewel onze projecten zich verspreiden over heel Vlaanderen en Brussel, is ons bureau sterk verankerd in Gent. Doordat ons bureau zich al jaren in Gent bevindt, hebben we vooral medewerkers aangetrokken die in en rond Gent wonen. Daarnaast hebben we het geluk dat er een constante instroom is van geëngageerde medewerkers die genoten hebben van een van onze gevestigde, Gentse architectuuropleidingen of van internationale jonge architecten die zich maar wat graag in Gent komen vestigen. We zijn ook heel ontvankelijk voor de Gentse 'progressieve mindset', wat zich vertaalt in een sterke interesse in innovatie, met een focus op duurzaam bouwen. We proberen ook verschillende sectoren te laten samenkomen in één gemengd (binnenstedelijk) project.

Wat was jullie visie voor het hotel- en winkelcomplex in het hartje van Gent?

Het bestaande, monofunctionele winkelcomplex bevatte heel grote, niet-opdeelbare winkels en ongebruikte ruimte zonder verblijfskwaliteit. Samen met de eigenaar van het pand gingen wij op zoek naar manieren om er een flexibel en toekomstgericht gebouw van te maken. We wilden het volledig aanpassen aan de noden van vandaag, met de nadruk op de flexibiliteit die de ruimte in zich heeft om verder te kunnen evolueren. Dankzij een beperkt aantal dragende wanden kunnen de ruimtes nog aangepast worden en kunnen ze gebruikt worden voor doeleinden waarop we nu nog niet kunnen anticiperen. Samen met onze opdrachtgever en de Stad Gent wilden we ook de verblijfsmogelijkheden in het centrum verbeteren, om de winkelstraten ook na het sluitingsuur van de handelspanden levendig te houden.

Werken in het historische centrum van Gent brengt echter wel enkele uitdagingen met zich mee. Gelukkig waren we niet aan ons proefstuk toe. Dankzij onze ervaring konden we op heel wat problemen anticiperen. Zo realiseerden we, onder meer, het woon- en winkelproject in het pand waar Zara gevestigd is. Dit is een gemengd project in de Veldstraat-Bennesteeg-Sint-Niklaasstraat, met daarboven een daktuin en stadswoningen.

Die ervaring leert ons dat we het aantal ingrepen best beperken tot het strikt noodzakelijke, omdat dit niet alleen de hinder vermindert, maar ook het materiaalgebruik en het budget. Daarnaast was het niet evident om een optimaal gebruik te vinden van de drie verschillende gevels, met ingangen die uitgeven op drie verschillende straten: de Veldstraat, Voldersstraat en Korte Meer. Elke straat heeft namelijk zijn eigen karakter en ook functioneel verschillen ze sterk. Zo wilden we in de Veldstraat bijvoorbeeld geen commerciële gevelbreedte opofferen voor logistieke doeleinden of evacuatie. In de Voldersstraat vinden we zowel retail als horeca, waardoor een hotel hier goed op zijn plaats is. De Korte Meer heeft dan weer als enige doorgaand autoverkeer en bovendien een bijzonder smal straatprofiel. We spelen hierop in door onze gevel wat terug te trekken en alle ondersteunende toegangen en functies voor het gehele complex te bundelen. Op die manier hebben we getracht om de verschillende functies van het gebouw te combineren, zonder overlast te creëren. We hopen dan ook dat we in onze opzet geslaagd zijn. 

We haalden het al aan in de introductie: dit project is een sterk staaltje circulair bouwen. Maar wat is er precies circulair aan?

Het circulaire zit hem vooral in het feit dat we zoveel mogelijk getracht hebben om de bestaande structuur te bewaren. De ingrepen die wél nodig waren, waren dan ook precisiewerk.

Bovendien wilden we zoveel mogelijk flexibiliteit bieden in het resulterende gebouw. Dankzij demonteerbare tussenwanden kunnen hier makkelijk andere functies gehuisvest worden, zonder al te grote aanpassingswerken en de bijhorende materiaalstromen.

Daarnaast hebben we gewerkt met lichte houtskeletbouw constructies. Dit zorgde ervoor dat we in de binnenste lagen hoger konden bouwen, wegens de beperkte bijkomende last op de fundering en het bestaande gebouw. Maar het droeg ook bij aan een compacte en energie-efficiënte vloer-, wand- en dakopbouw. Voor die opbouw genieten materialen die groeien (en daarbij vaak CO² opnemen ipv uitstoten, zoals hout, houtwol, vlas, etc.) veruit de voorkeur op minerale en zeker petrochemische materialen. Deze kunnen dan ook opnieuw gedemonteerd worden tot het basismateriaal.

Tot slot hebben we streng geselecteerd op onze materiaalkeuze. Daarbij keken we naar de gehele levenscyclus. Dankzij de Nibe classificatie, ondersteund door onze eigen onderzoeken, konden we een selectie maken in de materialen. We passen dit echter niet dogmatisch toe. Zo was de keuze om de stadsgevels opnieuw op te bouwen met natuursteen en beton eerder esthetisch dan uiterst circulair.

Zien jullie in jullie omgeving andere architectenbureaus die deze circulaire aanpak al omarmen? Zo niet, wat houdt hen nog tegen, denk je?

We zien zeker en vast sterke voorlopers, die al jaren experimenteren vanuit een duidelijke circulaire ambitie. Ook in veel overheidsbestekken zien we een toenemende vraag naar circulaire oplossingen. Jammer genoeg is voor het merendeel van de architecten circulariteit echter een bijkomende complexiteit waar amper rekening mee wordt gehouden. Al zeker als het geen specifieke vereiste is.

Het versnipperde architectenlandschap zorgt ervoor dat niet veel bureaus de middelen hebben om intern een onderzoeksgroep op te richten en zo een circulaire methodologie uit te werken. Bovendien kwam circulariteit ook niet voor in de basisopleiding van de meeste architecten.

Wij, architecten, zijn gewend om na te denken over de zeer lange termijn, maar we moeten dus ook nadenken over hetgeen héél ver in de toekomst kan gebeuren. Zowel met het gebouw als met de gebruikte materialen, wanneer deze overbodig worden. Als je dit samenvoegt met enkele kritische vragen rond de herkomst en productie van de materialen, kan een circulair verhaal starten.

Wij zijn gestart met het bekijken van levenscyclusanalyses van de minst zichtbare materialen, zoals isolatie. Van daar maakten we de stap naar de reductie van cementproducten, aangezien die zeer intensief zijn op vlak van energie en moeilijk te ontmantelen zijn. Dankzij ons eigen onderzoek leren we ook nog elke dag bij, dus we zullen hierin stappen blijven zetten.

Jullie missie is “meebouwen aan de stad van de toekomst”. Hoe ziet die toekomst eruit?

Wel, we hebben geen kristallen bol (lacht). Desalniettemin vragen onze klanten wel om over de toekomst na te denken. Bouwen is een zeer kapitaalintensieve onderneming met een zeer lange termijn. Dat vraagt van ons een visie over die toekomst en alles wijst erop dat die in hoofdzaak stedelijk zal zijn. Daarom richten we ons vooral op de stad van de toekomst. Die is heel divers en inclusief, bruisend, met ruimte voor ontmoeting maar ook leegte om zich in terug te trekken. Die is ook heel compact maar behoudt toch het contact met de natuur en is ook verbonden met andere (groot)steden.

Gent inspireert me vaak. Als ik door Gent fiets, zie ik mooie oude gebouwen die niet meer aangepast zijn aan de huidige noden, waardoor grote delen in ongebruik raken. Door enkele slimme ingrepen in sommige bouwstructuren en de combinatie van verschillende functies zou het stedelijk leven er alleen maar op verbeteren. Daarbij denk ik spontaan aan de vroegere school op de hoek van de Lindelei met de Coupure, waar Nucleo nu ateliers ter beschikking stelt aan kunstenaars.

We doen ook inspiratie op via (groot)steden rondom ons en vestigen onze visie op de toekomst ook binnen een ruimer historisch kader. Het verleden leert ons dat een visie op de gezonde stad geen vaststaand feit is, maar dynamisch en constant onderworpen aan verandering. Onze ontwerpen moeten dat dan ook faciliteren. Voor Gent zien we in de toekomst nog een grotere mix, een hogere densiteit en meer kwalitatieve (en groene) open ruimte.

Welke troeven heeft Gent voor ondernemers en welke rol kan de Stad Gent hierin spelen?

Het is zeer aangenaam vertoeven in Gent, dat kunnen we niet ontkennen. Ondanks de kleine schaal hebben we een redelijke grote internationale aantrekkingskracht en hele goede onderwijs- en kennisinstellingen. In deze tijden van grote schaarste op de arbeidsmarkt is dat zeker en vast een troef. Gent is ook centraal gelegen en dankzij het openbaar vervoer zijn de andere grote steden makkelijk bereikbaar. Dat maakt het een goeie uitvalsbasis voor ondernemers.

Gent staat zeker en vast bekend om zijn vooruitstrevende mindset, dankzij verschillende initiatieven van de stad en de kennisinstellingen rond innovatie. Grote Gentse bouwtrajecten ondervinden echter nog steeds veel moeilijkheden op hun parcours en daar kan de Stad Gent wel een ondersteunende rol opnemen. We zouden graag ook nog wat meer ambitieuzere plannen voor de stedelijke ruimte zien en daarvoor een groter draagvlak creëren bij de bewoners. We vinden ook dat de tijd gekomen is om meer kantoorruimte in het bruisende stadscentrum te voorzien, zodat de mix wonen-werken-recreatie beter geïntegreerd geraakt en er ook een gezondere marktwerking ontstaat. Daar dragen wij graag aan bij, met ons woon- en bouwproject in het handelspand waar C&A vroeger gevestigd was.