Geschiedenis van Sint-Amandsberg

Het centrum van de deelgemeente Sint-Amandsberg wordt aangegeven door de Sint-Amandsberg of de Kapelleberg, een getuigenheuvel die van oudsher (net als de hogere Blandijnberg) het Gentse landschap domineerde.

Op de Kapelleberg bevindt zich de Sint-Amanduskapel die in 1720-1721 door bisschop Philippus van der Noot in een kenmerkende barokarchitectuur werd opgetrokken. Volgens sommige auteurs bevindt ze zich op de plaats van een oudere middeleeuwse kapel die tevens de bidplaats was van de nederzetting Zingem, te beschouwen als de oudste bewoningskern op het grondgebied van het latere Sint-Amandsberg.

Toen de deelgemeente Sint-Amandsberg in 1872 van Oostakker werd afgesplitst, kwam een nieuwe verstedelijking op gang. Aan de voet van de Kapelleberg ontstond het centrum van een nieuwe gemeente. De oude verbindingsweg met Oostakker, de huidige Visitatiestraat werd opnieuw afgelijnd. Op initiatief van pastoor Van Damme en ter gelegenheid van de inwijding van de kerk in 1847 werd de Kapelleberg een begraafplaats.
De Sint-Baafskouter is te situeren op een hoger gelegen zandrug. Tenminste van in de 10de eeuw behoorde het gebied tot de bezittingen van de Sint-Baafsabdij en waren de hoger gelegen gronden voornamelijk voor landbouw benut.

Grote delen van Sint-Amandsberg, waaronder de Sint-Baafskouter, bleven hoofdzakelijk ingenomen door land- en tuinbouw tot in de tweede helft van de 19de of zelfs tot in de 20ste eeuw.

Het ontstaan van het Westveld kaderde in een grote 12de-eeuwse ontginningsbeweging waarbij woeste gronden (bos, heide) in de overgangszones tussen hoge kouterruggen en moerasgronden in cultuur werden gebracht. Met de 20ste-eeuwse verstedelijking ontstond er ook een nieuwe parochie. De Heilig-Kruiskerk aan het Heilig-Kruisplein kwam in 1957-1960 tot stand naar ontwerp van architect P. Van Maele.
De Oude Bareel wordt grotendeels omgeven door deelgebieden die onder de deelgemeente Oostakker ressorteren.
De Oude Bareel behoorde tot het zogenoemde Westveld. In de 20ste eeuw zette de verstedelijking in met voornamelijk middelgrote woningen en villa’s te midden van groen, wat in 1928 leidde tot de oprichting van de parochie van Onze-Lieve-Vrouw, bekend als De Oude Bareel.
In zoverre thans bekend zou de site Zingem op de oostelijke flank van de Kapelleberg te situeren zijn. De landbouwuitbating of villa wordt voor het eerst vermeld in 966 als afhankelijkheid van de Sint-Baafsabdij. Zingem wordt als de oudste nederzettingskern van Sint-Amandsberg beschouwd.

De Rozenbroeken zijn bekend om enkele steentijdvondsten. Topografisch behoren de Rozenbroeken tot het zogenoemde Westveldareaal. Aan de zuidkant van de Rozenbroeken bevindt zich de complexe site Herlegem waarvan de oudste vermelding uit de 10de eeuw stamt.

Vanaf de vroege Middeleeuwen was Achtene (Achtendries) een belangrijke bezitting van de Sint-Baafsabdij. Achtendries en Voordestraat behoren tot recente woongebieden. De 20ste-eeuwse verstedelijking maakte een einde aan de vele eeuwen land- en tuinbouw die het deelgebied tot dan karakteriseerden.

Topografisch, geografisch en historisch gezien is het deelgebied Sint-Bernadette internationaal bekend geworden door de archeologische site Hogeweg. Deze werd via luchtfotografische prospectie ontdekt en in de jaren 1980 gedeeltelijk systematisch opgegraven. Twee grote cirkelstructuren kunnen als ritueel-funeraire monumenten uit de vroege Bronstijd of de Midden-Bronstijd worden geïnterpreteerd. Sporen van enkele houten gebouwen, een grote drenkput voor vee, kuilen en paalsporen verwezen naar een nederzetting in de late bronstijd en de vroege ijzertijd. Vanaf de late ijzertijd werd de site opnieuw als grafveld gebruikt. Uit de Romeinse periode kwamen zowel grafstructuren als nederzettingssporen aan het licht.