Zo bereiden Gentse bedrijven zich voor op de kli­maat­tran­si­tie

Er zijn veel opportuniteiten om energie te besparen, maar het is niet evident om die naar de oppervlakte te brengen. Om een future proof bedrijf uit te bouwen, kom je er niet met de klassieke business case. Om bijvoorbeeld een gebouw klimaatneutraal te maken, zijn investeringen nodig die niet passen binnen een klassieke business case. Je moet dus eigenlijk al buiten de lijntjes kleuren om te kiezen voor future proof.

Het grote probleem is dat energie veel te goedkoop is en niet de maatschappelijke kost draagt. Het is voor een bedrijf sexyer om te zeggen dat ze CO2 besparen dan zeggen dat er minder energie nodig was om hun product te maken. Inzetten op groene elektriciteit is makkelijk. Voor een bedrijf dat bijvoorbeeld 20.000 euro aan elektriciteit betaalt, kost het maar 30 euro extra per jaar om over te schakelen op groene energie. Voor amper 30 euro kan dat bedrijf zich dus als CO2-neutraal profileren. Waarom zouden ze dan nog al die audits en investeringen doen om hun energieverbruik te verlagen? Zolang de energiekost niet de maatschappelijke kost draagt, zal het altijd een moeilijk verhaal blijven. Het is ook maatschappelijk nog veel te weinig gedragen.

We vinden het nog altijd aanvaardbaar dat je met zware auto’s kan rondrijden en per liter brandstof 2,7 kg CO2 naar buiten gooit. Een grote auto is zelfs een statussymbool. Maar mochten we elke 100 kilometer een vuilzak van 15 kilo naar buiten gooien in de berm, zou niemand dat aanvaarden. Toch zou ik dat nog liever hebben dan wat er nu gebeurt. Onze CO2-uitstoot is niet zomaar op te ruimen zoals een vuilzak. Het is onzichtbaar en niet maatschappelijk gedragen.

We liggen er te weinig van wakker. Als ik naar de supermarkt ga, moet ik mijn bril opzetten om te zien dat de boontjes van Kenia komen, terwijl die ernaast van Nederland komen. Iedereen eet wel graag een Pink Lady appel uit Zuid-Afrika terwijl we ook goeie Belgische Jonagolds hebben. Draagvlak in de maatschappij is een belangrijke drempel. Daarin spelen steden en gemeenten een belangrijke rol.

Ik ben heel tevreden dat Gent al vroeg als één van de eerste steden instapte in het Burgemeestersconvenant. Dat was een grote stap. Ik heb mijn schouders daar toen ook mee onder gezet in klimaatwerkgroepen en transitiearena’s van het toenmalige Gents Klimaatverbond. Iedereen dacht toen dat dit een stille dood zou sterven, maar niets was minder waar. Uit al die initiatieven van jaren geleden kwam de Stad wel degelijk met een klimaatactieplan dat over de legislaturen heen gedragen werd. Dat vind ik een fantastische realisatie van de Stad Gent.

Jullie klimaatplan is ambitieus en haalbaar. Gent is één van de beste leerlingen van de klas. Binnen de mogelijkheden die Gent heeft, zijn jullie vooruitstrevend. Gent zet sterk in op klimaat, maar als lokaal bestuur heb je ook steun van bovenuit nodig. Europa in dat geval. De Green Deal van Europa is een lichtpunt dat een basis vormt voor steden en gemeenten om op verder te bouwen. Die Europese gedragenheid maakt het voor Gent mogelijk om verdere stappen te zetten. Het is een wisselwerking in twee richtingen. Europa zet het pad klaar net omdat er voortrekkers zijn zoals Gent die pushen om verder te gaan.

Maar het moet veel sneller. De lat moet hoger. We begrijpen nog te weinig de hoogdringendheid. We realiseren ons niet genoeg hoe slecht het gaat met ons klimaat.  Op twee generaties tijd hebben we onze atmosfeer zo vervuild dat het klimaat aan het veranderen is. Waanzinnig. Het ging zo snel doordat daar een business case achter zit waarvan iedereen beter lijkt te worden. De grote uitdaging is nu overgaan naar een business case die tegen 2050 voor een nuluitstoot zorgt.

Het ambitieniveau om energie te besparen in de eigen gebouwen is veel te laag. Drie procent besparen per jaar is te weinig. Als je de technologische evoluties volgt en je installaties goed onderhoudt, heb je die 3% zo bereikt. Als je 3 gebouwen sluit, voldoe je ook al aan die ambitie. Of als je per honderd gebouwen drie gebouwen omzet van gas naar warmtepompen.

Om het in perspectief te plaatsen, verwijs ik graag naar enkele ambitieuze voorbeelden uit de Haven. Volvo Cars Gent heeft net aangekondigd dat ze in 2040 CO2-neutraal zullen zijn. Ook Arcelor Mittal heeft ondanks haar hoge CO2-uitstoot een hoog ambitieniveau. Tegen 2050 maken zij CO2-neutraal staal.

De automobielsector is zichzelf helemaal aan het heruitvinden. Verbrandingsmotoren waren net datgene waar ze goed in waren. En toch zullen ze binnen 9 jaar volledig overgeschakeld zijn op elektrisch.

In alle sectoren is die overgang zeer moeilijk. Het vraagt durf om jezelf her uit te vinden. De staalindustrie en automobielsector zijn net de moeilijkste. Als zij het kunnen, waarom zouden de andere sectoren het niet kunnen?

Bij de hele grote bedrijven speelt wel een ander mechanisme. Zij worden gedreven door de Europese emissiehandel (ETS). Dat mechanisme zorgt ervoor dat de grote bedrijven vooruit moeten en meestappen in het klimaatverhaal. In hun kielzog sleuren zij de kleinere mee.

Het is niet evident. Ik zie dat ook bij ons als kleine KMO. De grootste drempel is financieel. Zolang de energieprijzen zo laag blijven, is het moeilijk. Waarom zou je investeren in driedubbele beglazing als dubbel ook aan de norm voldoet?

Grote veranderingen komen altijd via de wetgeving. Kijk maar naar de grote impact van EPB (EnergiePrestatie en Binnenklimaat)op de manier van bouwen in de voorbije decennia. Niemand klaagt daar nu nog over. Iedereen vindt het normaal dat je isoleert en ventileert. Dat was ooit anders.

Je hebt geen andere middelen als stad. Op de energieprijzen heb je als stad geen grip. Dus met energiecoaching geeft de stad een signaal en komt er draagvlak.Energiecoaching is een toegankelijke manier om bedrijven te begeleiden die vastzitten in hun dagelijkse werking waarbij energie niet hoog op de agenda staat. Door aanwezig te zijn, brengen wij dat als energie-experts naar de voorgrond. Er is ook vaak weinig kennis over het energieverhaal. Ik had onlangs een gesprek met een zaakvoerder van een bedrijf met hoog energieverbruik. Die kon me uit zijn hoofd zijn personeelskost zeggen, maar hij wist niet hoeveel de energiekost van zijn bedrijf bedroeg. Dat ging nochtans over honderdduizenden euro’s. Door hen hierbij te laten stilstaan, kan je de mindset veranderen.

De heel grote hebben ons niet nodig. Die vallen onder het wetgevend kader van EBO & ETS. Zij hebben de kennis in huis. Zij zijn erop gefocust. Bij de niet-ETS bedrijven zijn het de grote verbruikers die meest kunnen besparen. Maar we mogen niet de fout maken enkel daarop te focussen. Zuiver mathematisch kan je daar de grootste energiewinst halen. Maar als stad moet je een draagvlak creëren op alle niveaus. Ook de lokale frituur moet je meekrijgen en heeft er baat bij.

Bedrijven met oude motoren, oude persluchtinstallaties en alle installaties met stoom. Ook oude gebouwen in de tertiaire sector verbruiken veel. Er gaat veel energie verloren door niet correct afstellen van stookinstallaties, door te verwarmen als er niemand is, en door niet correct te ventileren. In kantoorgebouwen is een goed besturingssysteem belangrijk en je moet je energieverbruik ook meten. Door een correct ontwerp en een goede sturing van je ventilatie kan je tot 50% energie besparen en de installatie ook kleiner maken. Dat moet goed berekend worden.

Door ramen die open staan, zien we nu een stijging van 70% op het energieverbruik. Het is verstaanbaar dat energie nu even minder centraal staat.  Maar als iedereen gevaccineerd is, moeten we terug anders omgaan met ventilatie in gebouwen.

Het is ook belangrijk dat we geen overgedimensioneerde gebouwen meer zetten. Op dat vlak kan de Stad ook een rol spelen, zoals bijvoorbeeld op een bedrijventerrein als de Wiedauwkaai waar bedrijven zich door de Stad Gent laten begeleiden bij het ontwerp van de gebouwen. Overschakelen naar warmtepompen en BEO-velden is hierbij ook belangrijk.

Naast warmtenetten zie ik maar één technologie die ons zal helpen om de langetermijndoelen te halen: de warmtepomp. Om ruimten fossielvrij te verwarmen moeten we elektrisch gaan. Maar een niet correct gedimensioneerde warmtepomp kost een fortuin en draait uit op hoge energiekosten. Ik zie dat helaas nog in veel projecten gebeuren. Er is een grote nood aan goede opleiding voor installateurs om die switch naar fossielvrij te maken.

Uiteraard. Op alle geschikte daken in Gent moeten er zonnepanelen komen. De zon straalt elk uur genoeg energie naar de aarde om aan de energiebehoefte van een volledig jaar te voldoen. We kunnen dat natuurlijk niet allemaal opvangen en opslaan. Er zijn ook stabielere netten nodig. De wetgeving moet ook nog verbeteren, maar dat gaat wel in de goede richting.

Het belangrijkste is dat de panelen er komen. Hoe ze die leggen is een zuiver economische financieringsvraag. Third party investment is een mogelijke, goede constructie. Net zoals bij de aankoop van bedrijfswagens - zelf kopen of leasen – is het een keuze.

Fantastisch! Als ingenieur is dat het summum. Het rechtstreeks omzetten van zon in waterstof is ongelofelijk. Waterstof is volgens mij de energiedrager van de toekomst. We kunnen niet blijven onze hoogspanningsleidingen vergroten. Ik zie een mooie toekomst in waterstof. We hebben de infrastructuur om gas te transporteren. We kennen dat mechanisme. Maar dat zal niet op korte termijn zijn. Als tussenstadium hebben we elektrisch wel nodig.

Opslaan van warmte en energie zal altijd een grote uitdaging blijven. Dus de klassieke “trias energetica” zal altijd terugkomen: we moeten gewoon minder verbruiken. In plaats van massale opslag via batterijen zie ik meer potentieel in warmtenetten. Restwarmte van bedrijven kan gebruikt worden om gebouwen errond te verwarmen. Bijvoorbeeld restwarmte van Arcelor Mittal die nu gedumpt wordt, zal in de toekomst gebruikt worden om Zelzate te verwarmen. Ook de gebouwen van psychiatrisch centrum Sint-Jan Baptist zullen aansluiten op dit warmtenet. Dit is een mooi voorbeeld van out of the box denken.

Er is veel potentieel, maar juridisch is het heel complex. Het gaat om veel meer dan wat leidingen onder de grond. In de wetgeving is er meer flexibiliteit nodig om energie uit te wisselen.

Klassiek zetten we al onze taxen op elektriciteit. Dat klopt niet meer. We hebben al een shift gemaakt naar groene elektriciteit. De belasting op fossiele brandstoffen zoals gas zou in verhouding hoger moeten zijn want daar zit de CO2-uitstoot. Gasinstallaties zijn nu altijd goedkoper. Dat klopt niet.

Als ik een business case maak waarbij ik moet kiezen tussen een warmtepomp of een stookinstallatie, is er geen ruimte voor warmtepompen. Enerzijds omdat warmtepompen complexer zijn maar ook door de energieprijzen. Er is een grote shift nodig om die taxen over te hevelen naar fossiele brandstoffen.

Gent heeft een grote stap gezet met de invoering van de lage-emissiezone. Een gelijkaardige step change is nodig in de energiewereld. Te beginnen met de eigen gebouwen, een betere energieboekhouding en het meten van het verbruik. Een gebouw waarin het verbruik gemeten en getoond wordt, kan 7% energie besparen, doordat het ons bewustzijn en gedrag verandert. BMW meet bijvoorbeeld het intern verbruik in alle garages en toonzalen en toont dat aan iedereen die binnenkomt. Ook supermarkten tonen bijvoorbeeld op schermen aan hun klanten hoeveel zonne-energie ze op hun dak opwekken. Die grote bedrijven trekken zo de trein op gang en de kleine zullen volgen.